‘Yoga is 5000 jaar oud.’ Deze stellige uitspraak wordt heel veel gedaan. Vraag een willekeurige yogadocent hoe oud yoga is en de kans is groot dat je dit antwoord krijgt. Waar dit getal vandaan komt is voor degene die het antwoord geeft misschien niet helemaal duidelijk. Gelukkig zijn er steeds meer wetenschappers die op zoek zijn gegaan naar de werkelijke geschiedenis van yoga en wordt er langzaam meer duidelijk over de oorsprong en oudheid van yoga. Dat yoga in India is ontstaan wordt wel redelijk algemeen aangenomen.

Indus Vallei

Een belangrijk gebied in India in de vroege oudheid is de Indus Vallei. Dit ligt in het westen van India en het gebied wat nu Pakistan is. In deze vallei zijn oude steden gevonden van meer dan 5000 jaar oud. De manier waarop deze steden gemaakt zijn, toont aan dat er een zeer hoog ontwikkelde beschaving was in dit gebied. Met de kennis en in de beschaving in de Indus Vallei is ook het Hindoeïsme ontstaan, met de belangrijkste teksten, de Veda’s (rond 1500 BC). Deze teksten zijn geschreven in Sanskriet en zijn de basis voor veel van de filosofische richtingen in India en Azië welke tegenwoordig bestaan.  

In de Veda’s zijn ook veel van de rituelen beschreven die priesters (Brahmins) moesten uitvoeren en onthouden. In de samenleving die er in die tijd bestond, was er sprake van een soort kastensyteem. De Brahmins zijn hierin de mensen met de meeste macht, de hoogste kaste. Zij wisten alle rituelen, hadden toegang tot de oude teksten. Eén van de belangrijkste rituelen is de vuurceremonie. Hierbij wordt een vuur gemaakt en worden allerlei voorwerpen in het vuur gegooid terwijl de priester allerlei mantra’s chant. De mensen in de samenleving hadden deze rituelen nodig voor bijvoorbeeld een goede oogst, een goed huwelijk, bij de geboorte van een kind etc. Hiermee was de Brahmin-kaste dus een zeer machtige, invloedrijke en welvarende kaste.

Yogi’s, sadhus, tapas

De eerste yogi’s worden in recente studies gezien als rebellen die zich tegen deze kaste gingen afzetten. Zij wilden een systeem of leer ontwikkelen waarbij ze niet meer afhankelijk waren van de Brahmins om te ontsnappen uit het doorgaande proces van wedergeboorte. De vroegste oefeningen die beschreven zijn in teksten over yogi’s en yoga, zijn oefeningen om een ‘innerlijk vuur’ te ontwikkelen. Als men een vuur in zichzelf kon ontwikkelen, was een echt vuur niet meer nodig, was de gedachte. Deze oefeningen worden ‘Tapas’ genoemd en worden vandaag de dag nog steeds gedaan door yogi’s (of Sadhus) in India. Deze yogi’s maakten zich steeds meer los van de maatschappij en zochten in afzondering naar verlichting.

De oefeningen die deze asceten, yogi’s of sadhus deden, waren zeer extreem. Uren meditatie in de brandende zon, uren achter elkaar ondersteboven hangen aan een boomtak, jaren op één been staan, jaren een arm in de lucht houden, zeer lang adem inhouden of zeer lang in een ijskoude rivier zitten. Allemaal met als doel om tapas te creëren en de goden te laten zien dat je in dit leven je geest kon verzetten, om uit de cyclus van wedergeboorte te komen. En nog steeds worden deze oefeningen gedaan. Er zijn vele stromingen van yogi’s in India, die in onze ogen, zeer extreme praktijken doen.

Begin 1900

Lang waren de dingen die de yogi’s deden alleen te zien en mee te maken voor mensen in India. Uit onderzoek in oude geschriften is gebleken dat er wel buitenstaanders kennis maakten met deze yogi’s. Zo is er beschreven dat Alexander de Grote rond 400 BC in India kwam en yogi’s tegenkwam die bijvoorbeeld nooit zaten. Maar pas veel later werden yoga en yogi’s wereldwijd bekend. Een van de eerste bekende yogi’s is Swami Vivekananda. In 1893 werd hij uitgenodigd om te spreken bij het ‘World Parliament of Religions’ een bijeenkomst waarin leiders van alle religieuze stromingen bij elkaar kwamen om met elkaar te praten en lezingen te geven. De lezing van Swami Vivekananda over Hindoeïsme en Yoga was in dat jaar voorpaginanieuws over de hele wereld en hij was een wereldster. Hij reisde door de VS en het VK en bracht velen in contact met yoga en de filosofie van yoga.
Na hem zijn steeds meer invloedrijke leraren uit India naar het Westen gekomen, onder andere Paramahansa Yogananda, Swami Sivananda, Osho en Swami Vishnudevananda. Zij gaven lezingen, stichtten eigen centra en gaven mensen inspiratie om naar India te gaan voor een spirituele zoektocht.

Hippies en later

Yoga werd steeds bekender in het Westen en steeds meer mensen raakten geïnteresseerd in yoga en spirituele ontwikkeling anders dan het Christendom. De hippies waren degenen die hier het meest voor openstonden en zij reisden naar India in hun zoektocht naar een vrije manier van leven. Onder hen waren een aantal bekende mensen, bijvoorbeeld de Beatles. Zij zetten India op de kaart en velen volgden. Ze kwamen terug uit India in vreemde kleding, met lang haar en ogenschijnlijk ‘verlicht’. Zij begonnen zelf ook les te geven in hun thuisland in yoga, meditatie en mantra’s. Hun leraren in India werden wereldberoemd en kregen steeds meer bezoek uit het Westen. Een aantal bekenden namen zijn: BKS Iyengar, Pattabhi Jois, Maharaji, Swami Vishnudevananda, Ramana Maharishi. Wat zij leerden aan hun volgelingen was verschillend. Sommigen gaven alleen meditatie en filosofische lessen, anderen legden hun focus juist op de lichamelijke oefening.

En het is juist die lichamelijke oefening die zeer populair is geworden in het Westen. Een theorie hiervoor is dat precies toen de eerste mensen les in yoga begonnen te geven in het Westen, ook de eerste fitnessprogramma’s zeer populair werden. Yoga kon worden gezien als een fitnessprogramma. De belangrijkste leraren in deze fysieke oefening van yoga zijn BKS Iyengar en Pattabhi Jois. Zij hebben beiden les gehad van een leraar uit het Zuiden van India, Krishnamacharya. Deze drie personen worden nu beschouwd als de grondleggers van de fysieke yoga in het Westen.

De lichamelijke oefening die zij leren is sterk aangepast ten opzichte van wat de vroege yogi’s deden. Langzaam is de oefening ontwikkeld van zeer extreem, naar toegankelijk voor iedereen. En tegenwoordig zijn er talloze stromingen van yoga, van intensief tot ontspannend. Yoga is big business geworden. Naar schatting waren er in 2016 in de VS 37 miljoen mensen die aan yoga deden en was de omzet 16 miljard dollar in de yoga-industrie. Yoga-wereldsterren als Kino McGregor, Bikram en Sharath Jois verdienen zeer veel geld. Mede hierdoor komen steeds vaker vragen op als: wat is ‘echte’ yoga? Is dit nog wel yoga? Past een zakelijke benadering wel in de leer van yoga? Er is geen zwart-wit antwoord te geven, maar denk er zelf over na.